در گذشته روابط در دنیا فقط از دو زاویه دیده می شده است و بیان می شد یا دولت ها در جنگ با یکدیگر هستند یا صلح . ولی وضعیت هایی بخصوص از جنگ جهانی دوم جهانی به بعد در صحنه مخاصمات ظهور پیدا شد که نه می توان آن را صلح قلمداد کرد نه جنگ، که مشکلات عدیده ای در روابط و صحنه بین المللی ایجاد می نمودند ، لذا اندیشمندان حالت جدیدی را میان جنگ و صلح مطرح کردند که به آن دوره بینابینی می گویند و قواعد قدیمیِ ابزارهایی مانند آتش بس و متارکه را به نحوی اصلاح و بازخوانی نمودند که بتوانند این دوره بینابینی را ایجاد و مدیریت کنند و امروزه نقش سازمان ملل و بخصوص شورای امنیت سازمان ملل در تحقق این مفاهیم بسیار برجسته می باشد بخصوص در برقراری آتش بس میان دول متخاصم.

به واقع از جنگ جهانی دوم استفاده از ناظران برای نظارت بر آتش بس و جدا سازی نیروها، به صورت رویه عام دولت ها درآمده، و کارآمدترین تلاش ها نظارت توسط نیروهای ملل متحد در چارچوب نظام حفظ صلح ملل متحد به عمل آمده است. هر چند معایبی و کاستی هایی در علمکرد آنها می باشد ولیکن باید صادقانه اعتراف کرد نیروهای ناظر بر آتش بس ها در تحکیم حالت تعلیق و توقیف درگیری ها ایفای نقش موثری داشته اند.

پادرمیانی سازمان ملل متحد در نبرد میان اعراب و اسرائیل و استقرار صلح بانان این سازمان در مرزهای سرزمین های اشغالی با کشورهای نمونه ای از اقدامات سازمان ملل متحد در این باره می باشد.

نیروهای حافظ صلح می‌کوشند از طریق برقراری صلح و روش‌های مسالمت‌آمیز به خشونت‌ها و درگیری‌های ایجاد شده در داخل یک کشور و یا میان دو کشور درگیر خاتمه دهند. نکته حائز اهمیت آن که عملیات حفظ صلح با ایجاد یا اعادهٔ صلح متفاوت است. هم اکنون و در خلال جنگ داخلی سوریه، طرح استقرا نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد در برخی از مناطق درگیر یکی از ایده های مطرح شده از سوی برخی طرفین دخیل در منازعه می باشد.

عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد بخش دیگری از اقدامات سازمان ملل متحد در این باره می باشد. منشور ملل متحد مسئولیت اجرای عملیات حفظ صلح (اقدامات جمعی و غیر قهری برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی) را بر عهده ی شورای امنیت سازمان ملل متحد گذاشته‌است. به همین دلیل جامعه ی بین‌المللی به هنگام بروز مخاصمات بین‌المللی و یا غیر بین‌المللی از شورای امنیت انتظار اجرای عملیات حفظ صلح را دارد. نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد، موسوم به کلاه آبی‌ها از نیروهای بسیاری، متشکل از نیروهای نظامی (سربازان، افسران پلیس) و نیروهای غیر نظامی ایجاد شده‌است. به گروه‌های غیرنظامی شرکت‌کننده در عملیات حفظ صلح «گروه ناظر» یا «هیئت نظارت» و به نیروهای نظامی شرکت‌کننده «نیروهای پاسدار صلح» می‌گویند. نخستین هیئت‌های نظارت سازمان ملل متحد جهت عملیات حفظ صلح، سازمان نظارت بر آتش‌بس ملل متحد در خاورمیانه (۱۹۴۸) و گروه ناظر نظامی ملل متحد در هند و پاکستان (۱۹۴۹) بودند و نخستین حضور نیروهای پاسدار صلح به عملیات نیروی فوری سازمان ملل (UNEF) در بحران کانال سوئز ۱۹۵۶ مربوط می‌شود.

مهم‌ترین وظایف و مأموریت‌های سنتی که سابقاً کلاه آبی‌ها در نسل اول عملیات حفظ صلح بر عهده داشتند عموماً مربوط به اعمال نقش هایی چون نظارت بر آتش‌بس، ترک مخاصمه و عدم تعرض به مرزها، جداسازی نیروهای نظامی و حایل شدن میان طرف‌های درگیر، کمک‌های بشردوستانه و نظارت بر حسن اجرا و احترام به حقوق بشردوستانه می گردید. اما با تغییر در ماهیت جنگ‌ها، در وظایف نیروهای حافظ صلح تغییرات اساسی به وجود آمد و سبب گردید نیروهای حافظ صلح عموماً به مناقشات داخلی و درونی دولت‌ها به منظور پایداری بیش‌تر صلح رسیدگی کنند. امروزه دیگر این عملیات تنها به حفظ صلح محدود نمی‌شود بلکه به ابعاد متعددی چون تسهیل‌سازی رویه‌های سیاسی، محافظت از مردم غیر نظامی، حمایت از آزادی انتخاب، برگزاری انتخابات سازمانی و آزاد در یک کشور، اداره ی حکومت داخلی، کمک به استقرار یا تحول مجدد یک دولت (از منظر اقتصادی) و هم‌چنین حمایت و ارتقا موازین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه گسترش پیدا کرده‌است.

حافظین صلح پس از جنگ سرد

موسسه تحقیقاتی پیو در یک تحقیق به بررسی میزان فعالیت و حضور نیروهای حافظ صلح سازمان ملل از ابتدای تاسیس تا به امروز پرداخته است. نتایج این تحقیقات حکایت از افزایش فزاینده فعالیت پاسداران صلح به ویژه در سال های پس از جنگ سرد می باشد، اگرچه تحولات ۲۵ سال پس از جنگ سرد یکسان نبود و در مقاطعی حضور حافظین صلح بسیار زیاد و در مقاطع اندک شده است.

نمودار زیر به بررسی میزان حضور نیروهای متخصص نظامی، پلیس و غیر نظامی در مناطق مختلف جهان از ابتدای تاسیس این سازمان تا به امروز پرداخته است. شواهد و داده های موسسه پیو نشان می دهد که دو منطقه ی خاورمیانه و آفریقای مرکزی (صحرای آفریقا) بیش از همه مناطق جهان شاهد حضور نیروهای سازمان ملل متحد بوده است. این میزان به ویژه در طول ۲۵ سال اخیر بسیار افزایش یافته است.

بر مبنای نمودار فوق، منطقه بالکان در اروپا در سال های ابتدای دهه نود نیز شاهد حضور گسترده نیروهای سازمان ملل بوده است. منطقه ای که شاهد کشتار بی رحمانه مسلمانان بوسنیایی و کروات ها توسط صرب ها بوده است.

نمودار بعدی به بررسی تبار اعضای اصلی حافظین صلح سازمان ملل متحد پرداخته است. بر این مبنا در سال ۱۹۹۵ بیشتر اعضای این سازمان را اروپایی ها (۴۲ درصد) و آسیایی ها (۲۲ درصد) تشکیل می دهند، اما این روند به مرور تغییر یافته و در سال ۲۰۱۶ این آفریقایی ها (با ۴۵ درصد) و آسیایی ها (با ۳۷ درصد) بوده اند که بیشترین حافظین صلح سازمان ملل متحد را تشکیل داده اند.

نمودار انتهایی نیز به میزان مقبولیت سازمان ملل متحد نزد افکار عمومی بین المللی پرداخته است. بر این سازمان اعتماد به این سازمان در برخی کشورها نظیر کره جنوبی (با ۸۴ درصد)، فیلپین (۸۲ درصد)، ایتالیا (۶۷ درصد)، کانادا (۶۲ درصد) و… در سطح بالایی برخوردار بوده و در برخی کشورها هم چون فلسطین (۲۵ درصد)، پاکستان (۱۸ درصد)، ترکیه (۲۴ درصد) و… بسیار اندک بوده است.

حافظین صلح یا متجاوزین به عنف؟

متاسفانه با گذشت زمان از میزان کارایی سازمان ملل متحد و نهادهای زیرمجموعه آن به دلیل عدم داشتن ضمانت اجرایی لازم کاسته شده است. تخطی از اصول انسانی مد نظر سازمان حافظین صلح سازمان ملل متحد نیز از دیگر موارد کاهش اطمینان افکار عمومی به این نهاد و عملکرد آن شده است.

اتهام سوء‌استفاده جنسی نیروهای حافظ صلح‌ از کودکان در آفریقا جنوبی آخرین رسوایی است که دامن گیر این سازمان بین المللی شده است. در گزارشی که به تایید سازمان ملل متحد رسیده است از جمله آمده است که یک دختر هفت ساله گفته است هر از گاهی در ازای دریافت یک بطری آب و یک بسته بیسکویت مجبور به …. یک سرباز فرانسوی می‌شده است. یک پسر ۹ ساله نیز شرح داده است که چگونه سربازان حافظ صلح از او سوءاستفاده جنسی کرده‌اند.

این جزئیات هر چند که تازه روشن شده‌اند اما اتهام سوءاستفاده جنسی نیروهای حافظ صلح از کودکان اتهام جدیدی نیست. پیشتر در ماه آوریل سال ۲۰۱۵ یک گزارش داخلی سازمان ملل به محافل عمومی درز کرد که در آن از ۱۳ سرباز فرانسوی، دو سرباز گینه استوایی و سه سرباز جمهوری چک، در ارتباط با سوءاستفاده جنسی از کودکان در جمهوری آفریقای مرکزی نام برده شده بود.

گفته می شود که حدود ۱۲ هزار سربازان کلاه ‌آبی سازمان ملل در عملیات جمهوری آفریقای مرکزی شرکت دارند که از ۵۰کشور مختلف اعزام شده‌اند. علاوه بر سربازان فرانسوی، سربازان گرجستان و چند کشور دیگر اروپایی که از آنها نام برده نشده است نیز به سوءاستفاده جنسی از کودکان و در چند مورد تجاوز در سال ۲۰۱۴ میلادی متهم شده‌اند.

 بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد در همین باره اظهار داشته است که سوء استفاده جنسی و رفتارهای غیراخلاقی تعدادی از اعضای سازمان ملل، برای این سازمان شرم آور است و زندگی زنان ، مردان و کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد.

پیشتر شبکه روسیا الیوم گزارشی از جنایات نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در کشورهای افریقایی پخش کرد ه بود که در آن این نیروها در کنگو اقدام به ارتکاب به جرائم جنسی کرده بودند. بر مبنای گزارش های منتشر شده زنان و دختران در کشور کنگو با قیمتی کمتر از یک دلار خودفروشی می‌کرده‌اند. 

عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد به عنوان مهمترین و سودمندترین ابزار سازمان ملل برای حفظ صلح و امنیت بین المللی که در دوره جنگ سرد دارای وظایف عمدتا نظامی بوده است، با پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی و بلوک شرق و نتیجتا شیوع جنگ های داخلی و بین المللی و انعقاد موافقتنامه های جامع صلح بین طرفین درگیر در نتیجه تلاش های سازمان ملل و سایر سازمان های بین المللی و منطقه ای، وظایف جدید و متنوعی (بر اساس این موافقتنامه) که عمدتا معطوف به تقویت و تحکیم می باشند از قبیل: وظایف سیاسی، نظامی، اجتماعی – اقتصادی، بازسازی و غیره به آن واگذار شده است. با این حال ناکامی مقطعی نیروهای بین المللی و اقدامات غیر انسانی رخ داده ضربه مهلکی بر حیثیت این نهاد بین المللی وارد آورده است.

فرهنگ نیوز