دکتر رضا دهقانی بیدگلی/ در حوزه صنایع مختلف کشور، ما نمی توانیم این وضعیتی را که حاکم شده است، سرسری بگیریم و راحت از کنارش عبور کنیم. امروز با واقعیتی در وضعیت صنعت و کلاً  تبادلات مالی کشور مواجه هستیم که انتظارات حداقلی هم که می رفت، برآورده نشده است.

گاهی به پیشرفت هایی که به صورت موردی و پراکنده در یک جاهایی رخ داده، اشاره می شود، اما آن چیزی که خود نهادهای مسئول هم به آن اذعان داشتند، این است که در زمینه تبادلات تجاری که اساس ورود به دروازه تجارت جهانی است، با مشکلات عدیده ای مواجه هستیم.

یکی از این حوزه ها،گیاهان دارویی است. صنعت گیاهان دارویی یکی از صنایعی است که به واسطه جوان بودن در کشور ما احتیاج به تعامل و تبادلات بین المللی دارد. تا قبل از این وعده و وعیدها در زمینه سیاست خارجی، مخصوصا با استارت هایی که در کشور ما زده شده بود و با جهش هایی که در این زمینه ایجاد شده بود، افق های خیلی خوبی را پیش رو داشتیم.

نقش ایران در منطقه مخصوصا در تجارت جهانی به عنوان یک کشوری که از نظر منابع پایه ای صنایع دارویی در دنیا شاخص است و تمام کشورها اذعان دارند که ما یکی از شاخص ترین کشورها در زمینه تولید و فرآوری گیاهان دارویی هستیم، یک نقش بی بدیل است. چرا که خیلی از کشورها یا تولید کننده اند و یا اینکه در زمینه فناوری حرف برای گفتن دارند و صرفا در یکی از این حوزه ها فعالیت می کنند. اما ایران در هر دو زمینه می تواند فعالیت داشته باشد. یعنی هم ما از نظر تنوع پوشش گیاهان دارویی در دنیا شاخص هستیم و هم در زمینه فرآوری، به آن دانش دست پیدا کرده ایم که بتوانیم آن فرآوری را در دنیا انجام دهیم.

حداقل تا چند سال قبل، اسانس ما را می خریدند!

اما این فرآوری به واسطه جوان بودن این صنعت، احتیاج به تبادلات بین المللی دارد؛ هم تبادل دانش و هم تبادل نهاده ها. بعضی از تجهیزات و وسایلی را که نیاز داریم، باید از کشورهای منطقه یا اروپا وارد کنیم. اما امروزه با یک رکورد بسیار سخت مواجه شده ایم و این یکی از صنعت هایی است که بیشتر از صنایع دیگر آسیب می بیند. چون بعضی از این صنایع در کشور ما صنایع جا افتاده ای است. مثلا ما سابقه چندین ساله در صنعت فولاد داریم و یا پتروشیمی ما به آن استحکام لازم رسیده است. اما صنعت گیاهان دارویی یک صنعت جوان است.

به واسطه نوپا بودن و جوان بودن صنعت گیاهان دارویی، رکود باعث شد که نتوانیم محصولاتی را که تولید کردیم در دنیا بفروشیم. هر چند اسانس تولیدی ایران از نظر درجه مرغوبیت و استاندارهای جهانی هنوز جا برای کار دارد، ولی باز تا چند سال قبل، اسانس را از ما می خریدند. اما یکی دو سال اخیر حتی ما برای فروش اسانس هم مشکل داریم و  نمی توانیم به این راحتی بفروشیم.

در این چند ساله با رویکرد جدید دولت در سیاست خارجی و دیدگاه های کلان اقتصادی، وعده وعید هایی در زمینه رونق و شکوفایی اقتصادی داده شده بود. نظر به اینکه توجه به گیاهان دارویی حتی در برنامه پنجم توسعه قید شده بود  و حتی در برنامه ششم هم به آن تاکید شده، اما تاکنون به صورت جدی به آن پرداخته نشده است و اتفاق مثبتی رخ نداده است.

اصلا توجه به صنعت گیاهان دارویی چه از نظر نشر و گسترش آن در حوزه رشته های دانشگاهی و چه در صنعت، به جهت تخصیص اعتبارات و انجام حمایت های لازم انجام نشده است. شکی نیست که یکی از صنایعی است که می تواند جایگزین صنعت نفت باشد و به اقتصاد نفتی کمک کند. چون پتانسیل بسیار فوق العاده ای در کشورمان از این نظر داریم.

این صنعت در خیلی از حوزه ها مثلا به عنوان یک صنعت مکمل می تواند کمک کند. مثل صنعت آرایشی-بهداشتی. متاسفانه ما  رتبه اول تا سوم را در واردات محصولات آرایشی بهداشتی در دنیا داریم. یکی از موادی که در صنایع آرایشی بهداشتی استفاده می شود، همین ترکیبات معطر گیاهی است. خب ما بیس(base) آن را در کشور داریم. اگر ما در کشور خودمان به این شکوفایی برسیم، دیگر جلوی این واردات هنگفت گرفته می شود. و این ارز از کشور خارج نمی شود. همچنین در زمینه دارو که خیلی از فرآورده های گیاهان دارویی به عنوان «پیش‌ساز» دارو و ماده اصلی تولید دارو هستند.

ابعاد مثبت تحریم در صنعت گیاهان دارویی

ما یکی از بهترین و عالی ترین موقعیت ها را در زمینه گل محمدی، نعنا و انواع گیاهان دارویی که به عنوان پیش ساز دارو هستند در کشور داریم، ولی هیچ استفاده ای از این ها نمی شود. متاسفانه رویه ای که داشت تا حدودی در کشورمان متوقف می شد و آن خام فروشی گیاهان دارویی بود، دوباره شروع شده است. یعنی ما دوباره تولید کننده هایمان در زمینه فناوری به واسطه اینکه در کشور از آن ها حمایت نمی شود، محصولاتشان را خام می فروشند و این به ضرر اقتصاد کشور است.

ما در کنار آسیب هایی که از تحریم دیدیم، یک نقاط قوتی هم در بسیاری از زمینه ها پیدا کرده بودیم. یعنی درست است که ما را به عنوان کشوری که مشمول تحریم است در همه جای دنیا معرفی کرده اند، اما ما در زمینه ساخت تجهیزات برای تولید اسانس و تولید فرآورده های گیاهان دارویی، به جای خیلی خوبی رسیده بودیم. حتی در همین دانشگاه کاشان و در همین دوره، چندین دستگاه ساخته شده در زمینه تولید اسانس که در پژوهشکده اسانس الان موجود است.

ما نباید فراموش کنیم که تحریم و محدودیت به ما آسیب زده است. قطعا مسئولین نظام هم این را تاکید کرده اند اما آن جنبه مثبتش باعث شده بود که ما بیاییم مشابه سازی کنیم. حتی نمونه های بهتر از نمونه های خارجی بسازیم. اما وقتی که نگاه مدیریتی عوض شد و به ما گفتند که  متصل شدیم به تجارت جهانی و دیگر ما می توانیم بهترین امکانات و تجهیزات را وارد کنیم، به جامعه دانشگاهی ما القا شد که دارید بیهوده می کنید. در حالی که اگر ما یک صنعت را از ابتدا خودمان بومی کنیم و از صفر تا صدش را در اختیار خودمان بگیریم، بهتر از این است که بخشی از آن صنعت را متکی به خارج باشیم. چون الان رقابت بر سر بومی سازی صنایع است.

امید ندادن، بهتر از امید واهی دادن است!

خلاصه آن تیمی که با خوداتکایی مشغول توانمندسازی داخلی بودند، ناگهان با یک رویکرد مواجه شدند و یک وعده ای به آن ها داده شد و به آن ها گفت دروازه های شکوفایی و تجارت جهانی باز شده است و یک امید واهی به همسایه را در آن ها ایجاد کرد. یعنی ما یک امید واهی پیدا کردیم. فکر می کردیم خارجی ها چه کارهایی می کنند، اما نکردند و همان کاری هم که داشتیم در داخل انجام می دادیم، با دلسردی متوقف کردیم. این اصل ماجرا است که در کشور ما متاسفانه در همین حوزه هم دامنگیر ما شد و باعث آسیب های جدی شد.

البته هنوز هم دیر نشده است و می توانیم با اتکا به نیرو و سرمایه های داخلی کشور، دوباره این صنعت را به همان اوج و شکوفایی برسانیم. چون واقعا گیاهان دارویی می تواند یک بخش عظیمی از اقتصاد غیرنفتی ما را شامل بشود.

انتهای پیام/ی