به گزارش پایگاه تحلیلی خبری اطلاع‌رسانی شهرستان دهاقان “دهاقان‌نا” به نقل از خبرگزاری دانا، اقدام مجلس در برداشتن یک فوریت از مصوبه اعلام دو فوریت طرح حمایتی آمران به معروف و ناهیان از منکر، یک عمل حقوقی است که طبعا آثار متفاوتی را در پی دارد. از همین رو به بررسی طرح های مجلس با قید انواع فوریت پرداخته میشود.
منبع اصلی تعریف و چارچوب بندی طرح های مجلس، آیین نامه مجلس است. این آیین نامه مصوب سال ۱۳۸۷ است که پس از آن دو بار در اردیبهشت سال ۹۱ در برخی مواد، مورد اصلاح واقع شده است. در نظام حقوقی، عنوان این آیین نامه، هر چند که ممکن است در ماهیت آن، دچار تشکیک شود؛ اما از حیث کیفیت تصویب، مصوب مجلس و در حکم قانون است. به همین دلیل است که از آن به عنوان «قانون آیین نامه داخلی مجلس» یاد میشود.
مبحث سوم آیین نامه به بررسی طرح ها و لوایح فوری میپردازد. هر چند که تعریف مصرحی در مواد آیین نامه از طرح ها و لوایح فوری وجود ندارد، اما در ماده ۱۶۰ آن میتوان توصیفی برای آن ها پیدا کرد. این ماده به تاسیس اصلی در مورد «اصالت بر عادی بودن» و «غیر فوری بودن» طرح ها و لوایح میپردازد و اعلام فوریت را تابع شرایط زیر میداند:
۱- یک فوریت؛ نیاز فورى جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه.
۲- دو فوریت؛ ضرورت جلوگیرى از وقوع خسارت احتمالى و فوت فرصت
۳- سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطرارى و حیاتى و براى مقابله سریع با خسارت حتمى
لذا ما قبل از بررسی آثار هر کدام از انواع طرح ها و لوایح فوری، به احکام کلی در مورد طرح ها و لوایح فوری پرداخته میشود.
احکام کلی در مورد طرح ها و لوایح فوری
۱- کیفیت تصویب فوریت: در کیفیت تصویب طرح های فوری، بدین شکل است که ابتدا فوریت آن توسط دولت یا با امضای ۱۵ نفر از نمایندگان مجلس یا تقاضای فوریت ضمن خود طرح توسط کمیسیون یا نمایندگان، وارد دستور کار مجلس میشود. پس از توضیح یکی از پیشنهادکنندگان، اظهارات مخالف و موافق مطرح میشود و نهایتا مورد رای گیری قرار میگیرد. (ماده ۱۶۰)
۲- کیفیت تصویب طرح ها و لوایح فوری : هنگامی که فوریت تصویب شد و احکام مربوط به هر کدام از انواع فوریت ها طبق قانون اعمال شد، در مرحله رای گیری در مجلس ابتدا نسبت به اصل آن مذاکره مى شود و پس از آن براى ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رأى گرفته مى شود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و أخذ رأى به عمل مى آید. (ماده ۱۶۱)طبیعی است برای تصویب طرح های فوری، ملاک اکثریت مطلق حاکم است.
۳- انتشار طرح فوری توسط هیات رییسه: هیأت رئیسه موظف است طرح‌ها و لوایح داراى فوریت را حداقل یک ساعت قبل از طرح فوریت آن ها در جلسه علنى تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد. (تبصره ماده ۱۵۹)
۴- پیشنهاد نمایندگان غیر عضو در کمیسیون ارجاعی: در طرح های فوری که پس از تصویب فوریت به کمیسیونی جهت بررسی دقیق تر ارجاع میگردد، نمایندگان می‌توانند تا چهار ساعت قبل از رسیدگی در کمیسیون اصلی، پیشنهادهای خود را در فرم مخصوص تنظیم و به هیأت رئیسه کمیسیون تحویل دهند. (ماده ۱۵۰)
۵- امکان سلب فوریت: با تقاضاى دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه مى توان از آن سلب فوریت به طور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرح‌ها و لوایح سه فوریتى نمود. تقاضاى فوریت یا سلب فوریت براى هر طرح و یا لایحه فقط یک بار امکانپذیر است. (ماده ۱۶۲)
۶- مدت زمان نطق: همان طور که گفته شد، قبل از تصویب فوریت، هم باید پیشنهادکنننده توضیحاتی داشته باشد و هم متناسب با نوع فوریت، نمایندگان مخالف و موافق صحبت کنند. لذا در مورد هر یک از این نطق ها، هیات رییسه حداکثر ۵ دقیقه به نمایندگان فرصت خواهد داد. (بخش سوم از بند الف ماده ۱۱۲)
۷- در تفسیر قانون عادی: یکی از صلاحیت های مجلس، تقسیر قانون عادی است که مبحث هفتم آیین نامه مجلس به این موضوع اختصاص دارد. استفساریه ها نیز در قالب طرح و لایحه به هیات رییسه تقدیم میشود و حتی میتوان آن ها را با قید فوریت مطرح کرد. (ماده ۱۸۹) در صورتى که استفساریه به صورت عادى و یک فوریتى باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح سخنگو، یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. (ماده ۱۹۰) و همین طور در صورتى که تفسیر به صورت دو فوریتى و سه فوریتى باشد همانند دیگر طرح‌ها و لوایح دو فوریتى و سه فوریتى مورد رسیدگى قرار مى گیرد. (ماده ۱۹۲)
آثار و احکام طرح ها و لوایح یک فوریتی
۱- کیفیت تصویب: با رأى اکثریت مطلق حاضران در جلسه علنی، یک فوریت طرح ها و لوایح تصویب میشود. (بند ۱ ماده ۱۵۹ و ماده ۱۲۱)
۲- نظرات مخالف و موافق: با صحبت یک مخالف و یک موافق پس از توضیح پیشنهاد کننده، نوبت به تصویب فوریت میرسد.(بند ۱ ماده ۱۵۹)
۳- ارجاع به کمیسیون، بدون محدودیت در مهلت زمانی: طرح‌ها و لوایح یک فوریتى، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‌هاى اصلى و فرعى ارجاع مى شود تا خارج از نوبت مورد بررسى و تصویب قرار گیرد. (ماده ۱۶۳)
۴- قبل از طرح در صحن علنی: گزارش کمیسیون درباره این طرح‌ها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع مى شود. (ماده ۱۶۳)
۵- یک شوری و فوری بودن: طرح‌ها و لوایح یک فوریتى یک شورى است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار مى گیرد و یک نوبت درباره آن شور به عمل مى آید، بدین ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و أخذ رأى مى شود. (ماده ۱۶۴)
آثار و احکام طرح ها و لوایح دو فوریتی
۱- کیفیت تصویب: با رأى اکثریت دو سوم حاضران در جلسه علنی، دو فوریت طرح ها و لوایح تصویب میشود. (بند ۲ ماده ۱۵۹ و ماده ۱۲۱)
۲- نظرات مخالف و موافق: با صحبت دو مخالف و دو موافق پس از توضیح پیشنهاد کننده، نوبت به تصویب فوریت میرسد.(بند ۲ ماده ۱۵۹)
۳- ارجاع به کمیسیون و فوریت پیشنهاد دیگر نمایندگان: حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع میشود. حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم میشود. (بند ۱ و ۲ ماده ۱۶۵)
۴- فوریت در تقدیم به مجلس با قید مهلت زمانی: حداکثر هفتاد و دو ساعت پس از تصویب فوریت گزارش کمیسیون، در دستور کار مجلس قرار میگیرد (بند ۳ ماده ۱۶۵) چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار میگیرد. (تبصره ماده ۱۶۵)حداقل یک ساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع میشود. (بند ۴ ماده ۱۶۵)
۵- جنبه استثنایی در بررسی بودجه سالانه: اگر مطالب فورى و فوتى اعم از طرح‌ها و لوایح دو فوریتى و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تأخیر آن موجب زیان جبران ناپذیرى باشد، در این صورت براى طرح و تصویب آن زمان مشخصى معین مى شود. (تبصره ماده ۱۸۷)
۶- الزام حضور اعضای شورای نگهبان در زمان تصویب طرح: (ماده ۸)
آثار و احکام طرح ها و لوایح سه فوریتی
۱- کیفیت تصویب: با رأى اکثریت دو سوم نمایندگان در جلسه علنی، دو فوریت طرح ها و لوایح تصویب میشود. (بند ۲ ماده ۱۵۹ و ماده ۱۲۱)
۲- نظرات مخالف و موافق: با صحبت دو مخالف و دو موافق پس از توضیح پیشنهاد کننده، نوبت به تصویب فوریت میرسد.(بند ۲ ماده ۱۵۹)
۳- همزمانی تصویب فوریت و تصویب طرح و لایحه فوری:در طرح‌ها و لوایح سه فوریتى، پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأى گیرى مى شود. (ماده ۱۶۶) بدیهی است در چنین طرح هایی، کمیسیون ها به طور اصلی درگیر موضوع نمیشوند.
۴- بررسی آنی به پیشنهاد نمایندگان: پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هر یک از مواد پذیرفته مى شود و نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت أخذ رأى به عمل مى آید. (ماده ۱۶۶)
۵- جنبه استثنایی در بررسی بودجه سالانه (ماده ۱۸۷)
۶- جنبه استثنایی در رسیدگی به لوایح برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: مادام که لایحه برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است، مجلس نطق نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه‌ای جز طرح‌ها و لوایح سه فوریتی و … در دستور قرار نخواهد گرفت. (بند و ماده ۱۸۴)
۷- جنبه استثنایی در رسیدگی به استیضاح وزرا: همان طور در مقررات آیین نامه مشخص است، خود موضوع استیضاح وزرا، استثنای تصویب بسیاری برنامه ها مانند تصویب برنامه توسعه است. اما تصویب طرح های سه فوریتی، خود استثنایی بر بررسی استیضاح وزراست. (ماده ۲۳۰)
۸- الزام حضور اعضای شورای نگهبان در زمان تصویب طرح: (ماده ۸)
لذا باید سلب یک فوریت اخیر مجلس در مورد طرح حمایتی از آمران به معروف و ناهیان از منکر را متناسب با این قواعد سنجید. به طوری که این طرح دیگر لازم نیست به صورت فوری و در عرض ۷۲ ساعت تقدیم مجلس شود و یا در صورت تاخیر کمیسیون قضایی، هیات رییسه نمیتواند خود به بررسی ماده واحده آقای رحماندوست در صحن علنی بپردازد. هر چند که این موضوع دارای الویت در کمیسیون میشود، اما هیچ تضمین حقوقی برای فوریت طرح آن در صحن علنی نیست.
نمایندگان پیشنهاد دهنده سلب یک فوریت اعلام کرده بودند که به تصویب این طرح اعتقاد راسخ دارند و برای تسریع در رسیدگی به آن تلاش میکنند. هم چنین این نکته توسط ریاست مجلس در انتهای رای گیری سلب یک فوریت تاکید شد.